Psoriaz - Pullu dəmrov - Sədəf xəstəliyi

Pullu dəmrov-Psoriaz - Sədəf 

Nədir?
Psoriaz, sədəf və ya pullu dəmrov dərinin xroniki (uzunmüddətli)  qaşıntılar, qızartı və qabıqlı səpkilərlə. özünü göstərən autoimmun xəstəliyidir. Xəstəlik adətən 15-35 yaş aralığında üzə çıxsa da bütün yaş qrupları üçün aktualdır. Psoriaza ən çox dizlərdə, dirsəklərdə, gövdə və baş dərisində ən az isə dırnaq, ağız və genital nahiyələrdə rast gəlinir. 

Səbəbi?
Sədəf xəstəliyinin yaranma səbəbi immun sistemi və ya genetik meyilliklə bağlıdır. İnsan dərisi adətən 30 gün ərzində yenilənir və bərpa olur. Lakin psoriaz xəstələrində bu yenilənmə üç-dörd gün müddətində baş verir. Buna səbəb xəstənin həddindən artıq aktiv immunitet sisteminin yeni dəri hüceyrələrinin inkişaf qrafikini dəyişməsinədir. Eyni zamanda, bəzi insanlar psoriaz xəstəliyini yaradan genlər (9 gen lokusu (PSORS1 — PSORS9)) ola bilər. 2019-cu ildə nəşr olunan araşdırmaya görə, ailənizdə bu xəstəlikdən əziyyət çəkən varsa, səsəf xəstəliyinə tutulma riskiniz yüksəkdir.

Psoriazın növləri  hansılardır?
Psoriazın bir neçə növü var;
Lövhə sədəf: Lövhə sedef psoriazın ən çox yayılmış növüdür. Psoriazlı insanların təxminən 80% -dən 90% -də lövhə sedef var. Dərinin sahələrini əhatə edən qırmızı, iltihablı yamaqlara səbəb olur. Bu yamalar adətən ağımtıl-gümüş tərəzi və ya lövhələrlə örtülür. Lövhələr dirsəklərdə, dizlərdə və baş dərisində olur.
Tərs sədəf: Bu növdə qırmızı, parlaq, iltihablı dərinin parlaq sahələri meydana gəlir. Tərs sedef yamaqları qoltuqaltı və ya döşlər altında, qasıqda və ya cinsiyyət orqanlarının dəri qıvrımlarının ətrafında inkişaf edir. 
Quttat psoriazı: Quttat psoriazı streptokok infeksiyasının səbəb olduğu boğaz ağrısından sonra görünə bilər. Kiçik, qırmızı, damcı şəklində pullu ləkələrə bənzəyir və ən çox uşaqlar və gənclərdə rast gəlinir. 
Püstülar sedef: Yetkinlərdə daha çox rast gəlinir. Ağ, irinli blisterlərə və qırmızı, iltihablı dərinin böyük sahələrinə səbəb olur. Bu tip adətən əllər və ya ayaqlar kimi bədənin daha kiçik sahələrində yerləşir, lakin geniş yayıla bilər.
Eritrodermik psoriaz: Bu sedef xəstəliyinin çox nadir və ciddi bir növüdür. Adətən bədənin böyük hissələrini bir anda əhatə edir və dəri günəş yanığı görünür. İnkişaf edən tərəzi böyük hissələrə və ya təbəqələrə tökülür. Bu tip sedef xəstəliyi olan bir insanın hərarətinin yüksəlməsi və ya ağır xəstələnməsi qeyri-adi deyil. Bu, həyatı üçün təhlükə yarada bilən bir növdür, buna görə insanlar təcili olaraq mütəxəssis həkimə müraciət etməlidirlər.
Sebopsoriaz: Bu tip adətən üzdə, baş dərisində yağlı, sarı rəngli qabar və lövhələr şəklində görünür. Bu, sedef və seboreik dermatit arasında keçiddir.
Dırnaq sedef xəstəliyi: Dırnaq psoriazı dərinin rənginin dəyişməsinə, çuxura və dırnaqlarınızda və ayaq dırnaqlarınızda dəyişikliklərə səbəb olur.

Psoriasis yoluxucudurmu?
Xeyr, sedef yoluxucu xəstəlik deyil. Sədəf xəstəsi ilə təmasda olmaq Ümumi qab-qacaq istifadəsi, hovuzda üzmək, toxunmaq, öpüşmək, cinsi əlaqə zamanı da bu xəstəlik ötürülmür

Psoriazın simptomları hansılardır? 
Xəstəliyin simptomları insandan insana fərqlənir və  xəstəliyin növündən asılıdır. Psoriazlı insanların əksəriyyəti simptomları müəyyən period ərzində keçirlər. Beləki xəstəlik bəzən kəskin bəzənsə də remisiya dövrünə girir. Kəskin və ya alovlanan dövrdə proriaz bir neçə gün və ya həftə ərzində ağır simptomlara səbəb olur. Remisiya dövründə simpromlar demək olarki tamamilə sönür.  Xəstəlik daim bu döngü formasında özünü göstərir.

Sədəf xəstəliyinin ümumi simptomları;
•    açıq dəridə qırmızı, tünd dəridə isə qəhvəyi və ya bənövşəyi görünən qabarıq iltihablı dəri ləkələri
•    ağımtıl-gümüş və ya boz qabıqlar 
•    çatlamağa və qanamaya meyill quru dəri
•    Ləkələrin ətrafında ağrılae
•    qaşınma və yanma hissi
•    Quru və qırılan dırnaqlar
•    Ağrılı və ya  şişkin oynaqlar

Sədəfin kəskinləşməsinə (alovlanma dövrünə) səbəb olan faktorlar

•    Emosional stress.
•    İnfeksiya (streptokok infeksiyası).
•    Kəsiklər, sıyrıntılar və ya cərrahiyyə kimi dəri zədəsi.
•    Litium və beta-blokerlər kimi müəyyən dərmanlar.
•    Hava şəraitinə görə bədən istiliyində dəyişikliklər.

Müayinə? 
Xəstəliyi simptomları aydın olduğu üçün xəstəliyin diaqozu fiziki müayiəsi, ailə xəstəlik tarixçəsi və xəstənin şikayətləri əsasında qoyulur. Lakin bəzi hallarda simptomlar digər xəstəliklərə bənzər olduqda, dəridən kiçik ölçülü biopsiya götürülə bilər.

Müalicə? 
Xəstəliyin etioloji müalicəsi yoxdur. Lakin müxtəlif metodlardan istifadə edərək sədəfin simptomlarını aradan qaldırmaq mümkündür. Müalicə planına aşağıdakı faktorlara əsaslanaraq qərar verilir:
•    Qabıqlanmanı şiddəti.
•    Bədəndəki səpgilərin olduğu yer.
•    Xəstənin yaşı.
•    Ümumi sağlamlığı

Dərinin yenilənmə sürətini azaltmaq, iltihab və qabıqlanmanı aradan qaldırmaq  üçün ümumi sedef müalicələrinə aşağıdakılar daxildir:

•    Steroid kremlər.
•    Quru dərilər üçün nəmləndiricilər.
•    Dəri hüceyrələrinin istehsalını yavaşladan dərmanlar (antralin).
•    Losyonlar və ya şampunlar.
•    Vitamin D3 tərkibli məlhəmlər.
•    Vitamin A və ya retinoid kremləri.

Dərinizin kiçik sahələrində səpgiləri yaxşılaşdırmaq üçün kremlər və ya məlhəmlər kifayət edə bilər. Döküntüləriniz daha geniş ərazilərə təsir edərsə və ya birgə ağrılarınız varsa, başqa müalicələrə ehtiyacınız olacaq. Oynaq ağrıları artritiniz olduğunun əlaməti ola bilər.

Müalicədən sonra sedef əlamətləri yaxşılaşmırsa və ya geniş sahəyə yayılıbsa (dərinin 10%-i və ya daha çox), aşağıdakı müalicələri tövsiyə oluna bilər;

İşıq terapiyası: Xüsusi dalğa uzunluqlarında olan LED işıqlar dəri iltihabını azalda bilər və dəri hüceyrələrinin istehsalını yavaşlatmağa kömək edə bilər.
PUVA: Bu müalicə ultrabənövşəyi işığın xüsusi formasına məruz qalma ilə psoralen adlı dərmanı birləşdirir.
Retinoidlər: A vitamini ilə əlaqəli bu dərmanlar sedef simptomlarınıza kömək edə bilər, lakin doğuş qüsurları da daxil olmaqla əks təsirlərə səbəb ola bilər.
İmmun terapiya: Daha yeni immunoterapiya dərmanları (bioloji preparatlar və kiçik molekul inhibitorları) vücudunuzun immun sistemini bloklayaraq işləyir, beləliklə otoimmün reaksiyaya səbəb ola bilməz.
Metotreksat: Təchizatçılar bu dərmanı sədəf xəstəliyinin ağır halları üçün tövsiyə edirlər. Qaraciyər xəstəliyinə səbəb ola bilər. Əgər onu qəbul etsəniz, provayderiniz qan testləri ilə tərəqqinizi izləyəcək. Qaraciyərinizin sağlamlığını yoxlamaq üçün vaxtaşırı qaraciyər biopsiyasına ehtiyacınız ola bilər.
Siklosporin: Bu dərman ağır sedef xəstəliyinə kömək edə bilər, lakin yüksək qan təzyiqi və böyrək zədələnməsinə səbəb ola bilər.